"Sensations Imprimées", 2017
Το ανεξίτηλο μοτίβο και η λιγοθυμιά της μνήμης στο έργο της Άννας Αχιλλέως Stäubli
Ίρις Κρητικού
Ιστορικός Τέχνης - Ανεξάρτητη Επιμελήτρια
I Hide Myself Within My Flower, 903
I hide myself within my flower,
That wearing on your breast,
You, unsuspecting, wear me too-
And angels know the rest.
I hide myself within my flower,
That fading from your Vase,
You, unsuspecting, feel for me-
Almost a loneliness.
Emily Dickinson
Προτείνοντας ως τίτλο και, κυρίως, ως πεδίο έρευνας και δημιουργίας το δύσκολα αποδιδόμενο με κυριολεκτική, μεταφορική και εννοιολογική ακρίβεια στα ελληνικά γαλλικό λογοπαίγνιο «Sensations Imprimées» (Εμπριμέ Αισθήσεις), η Άννα Αχιλλέως Stäubli ανασκάπτει με αναβλύζον ταλέντο και πείσμονα, αριστοτεχνική τεχνική τα θαλερά παρτέρια της δικής της και της δικής μας νοσταλγίας.
Στον εγκαυστικό ζωγραφισμένο Παράδεισο των λευκών γιασεμιών και των αμάραντων άγριων ρόδων, στους λαβυρίνθους των χρυσανθέμων και στις κοίτες των υάκινθων, ξαναφυτεύει τις ρίζες και τους βλαστούς μιας σιωπηλής αλλά εύγλωττης αυτοβιογραφίας. Στα ιαματικά πέταλα της αρχαίας παιώνιας του Τροόδους, στα άνυδρα χαμομηλάκια της άμμου με τη μνήμη των Τάφων των Βασιλέων και στους υπνωτιστικούς οπτικούς φράκτες των αιχμηρών μα ευάλωτων αυτοαναφορικών μπλε αγκαθιών, ανασυνθέτει τα βήματα μιας επισφαλούς αλλά παθιασμένης νεότητας, ανασκάπτει τα εύκρατα συστατικά του γενέθλιου τόπου της, ανασταίνει τα μύρα μιας αρχέγονης και παρακτικής πατριδογνωσίας.
Η πυκνή αφήγηση της ζωγραφικής της ξεκινά από το γόνιμο περιβόλι των παιδικών της χρόνων, οργώνει τη μνήμη σαν το τσαπί στο χωράφι της αρχετυπικής γιαγιάς της, τρυπώνει σαν ένα μικρό παιδί ανάμεσα στους οικογενειακούς αργαλειούς και κάτω από τα κλαρωτά καθημερινά φουστάνια των γυναικών της παλιάς γειτονιάς στην Πάφο. Στα έργα της, η νοερή διαδικασία της ύφανσης, ξεκινώντας από τη ζώσα μνήμη οικόσιτων μεταξοσκώληκων και τέρμονων χειροποίητων νημάτων, πλέκει γραμμές, συστάδες και διάκενα από χρώμα και από κερί, γεννώντας στη στιλπνή επιφάνεια του ξύλου ή του καμβά περίτεχνα φιδωτά μοτίβα.
Σε κύκλιο χρόνο, η μνήμη του προστατευτικού ενδύματος απλώνεται απαλά στη ζωγραφική επιφάνεια, γίνεται πάλι ευφρόσυνος παιδικός κήπος με λουλούδια ανυπέρβλητης ομορφιάς. Κι ύστερα εκείνα, ζαλισμένα από την επιθυμία του βλέμματος ξαναγίνονται άνθινα αποτυπωμένα μοτίβα, ξανατρυπώνουν στις εμπριμέ υφασμάτινες μνήμες της οικογενειακής νέκυιας της ζωγράφου.
Καθοδηγούμενη από την επιτακτική ανάγκη της να αποδώσει την παραφροσύνη του χρώματος, τη ρυθμολογία του σχήματος, την επιθυμία της αφής, την ευφραντική λιγοθυμιά της ευωδίας, η Άννα Αχιλλέως Stäubli αφοσιώθηκε εδώ και δύο δεκαετίες στις εγγενείς δυσκολίες της τεχνικής και στις συναρπαστικές δυνατότητες της εγκαυστικής τέχνης. Ανακαλύπτοντας αρχικά υπό την ιδιότητα της ξεναγού τα πορτρέτα Fayum με τις πολλαπλές επιστρώσεις της ιστορίας, το στιλπνό μελαγχολικό βλέμμα, την εξπρεσιονιστική συγκίνηση του ρευστού και αυτοσχέδιου χρωστήρα, της έξεργης υλικότητας, της ανεπαίσθητης φωτοσκίασης και της εκφραστικής χειρονομίας, αναζήτησε στις σπουδές και τη μετέπειτα πορεία της τη δυνατότητα μιας νέας εκτέλεσης με αλάνθαστη τεχνική και υπερβατική καλλιτεχνική ιδιότητα.
Δουλεύοντας έκτοτε με τον φασματικό ενθουσιασμό ενός μαθητευόμενου μάγου, με τον αισθαντικό αυτοσχεδιασμό ενός αεικίνητου χορογράφου και την αφοσιωμένη ακρίβεια ενός αυστηρού φαρμακοποιού, η ζωγράφος εφευρίσκει χειροποίητα εργαλεία και αναμειγνύει οργανικά χρώματα, χαλιναγωγεί ατίθασες φλόγες, εντυπώνει μύθους, μνήμες και συναισθήματα σε απαλούς ανεξίτηλους κέρινους κάμπους. Ανακαλύπτοντας και αποκαλύπτοντας μια πολύτιμη λιτή εικονογραφία των πρωτογενών συστατικών του τόπου της, επανασυστήνοντας στο βλέμμα του θεατή τις φρισμένες αρχαίες θάλασσες, τα αδρά χώματα των σκοτεινών μεταλλείων, τους κοιμισμένους κήπους της καρδιάς και του νου που υπερβαίνουν τη χθονιότητα και ξαναβλασταίνουν.
Βαδίζοντας επάνω στο χώμα της Κύπρου, ψηλαφίζοντας τη σύνθεση των βασικών συστατικών του, τραβώντας αμέτρητες φωτογραφίες του ελάχιστου, φυτεύοντας νεογνούς σπόρους στα έγκατα του ανυπόμονου κήπου της, ακολουθώντας τις εποχές με σοφία, ταξινομώντας με μουσική ενάργεια τα σχήματα και τα χρώματα, εισπνέοντας τις ευωδιές που κατακλύζουν τον κήπο της, η ζωγράφος καλλιεργεί ένα γοητευτικό εύφορο ανθισμένο σύμπαν, kατάστικτο από αρχαίους μύθους και από προσωπικές μνήμες και επιλογές. Τα θαρραλέα λουλούδια της, δραπετεύουν από τη φλόγα που τα γεννά και εξέρχονται από το περίβλημα της ζωγραφικής επιφάνειας, αναπνέουν, θωπεύουν το βλέμμα, ερωτοτροπούν και αναρριχώνται, κολυμπώντας στο άπειρο μιας μεθυστικής ελευθερίας και εκπέμποντας λυτρωτικό φως. Υπενθυμίζοντας ότι αποτελούν «την περήφανη επιβεβαίωση ότι μια αχτίδα ομορφιάς υπερβαίνει όλα τα αναγκαία του κόσμου».(1)
Απολαμβάνοντας τη μονάκριβη ετούτη κεντημένη ρυθμολογία της Άννας Αχιλλέως Stäubli, που αποτελεί μια
αφοπλιστική αυτοβιογραφία, ο περιπλανώμενος επισκέπτης μουσείων και συλλέκτης της ομορφιάς του κόσμου, θα ανακαλέσει αναμφίβολα στη μνήμη κυπριακά και μινωικά αγγεία με εξαίσιους πλοχμούς, σπάνια περσικά και ευρωπαϊκά χαλιά με περίκλειστα περιβόλια, εξαίσια ανατολίτικα κεραμικά με ανθισμένα κοιλώματα, μαγικά λουλουδένια υφάσματα των πρώτων βιομηχανιών της Ευρώπης, σταμπωτούς υφασμάτινους κήπους της Ινδίας, των Βαλκανίων, της Καλαμάτας, της Λάρισας. Η πειθαρχημένη φυτική ρυθμολογία και η ξέφρενη βλάστηση που αψηφά το κενό, αποτέλεσαν εδώ και αιώνες ένα από τα σημαντικότερα πεδία της ιστορίας της παγκόσμιας διακοσμητικής τέχνης.
Στη θαυμάσια μελέτη του «The Meditation of Ornament», o Oleg Grabar σημειώνει:
«Αλλά γιατί βλάστηση; Είναι απλά μια από τις ενδιάμεσες φόρμες, μέσω των οποίων ένας αναθέτης, ένας καλλιτέχνης, ένας τεχνίτης ή μια χρονική στιγμή είναι ικανά να επιλέξουν το πλέον ενδεδειγμένο μοτίβο για μια χρονική στιγμή, για ένα μνημείο, ή ακόμη για το γούστο ή τη δεξιότητα ενός ανεξάρτητου αναθέτη ή τεχνίτη; Ωής. Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική. Η βλάστηση είναι ένα μοτίβο που επανέρχεται τόσο συχνά και συντεταγμένα, ώστε δεν μπορεί να είναι απλά μια από τις πολλές διαθέσιμες διακοσμητικές επιλογές ανά τους αιώνες. Μια καλύτερη απάντηση είναι, πιστεύω, ότι η βλάστηση είχε ένα συστατικό που δεν ήταν διαθέσιμο σε μοτίβα που συζητήσαμε ήδη σε αυτή τη μελέτη. Η βλάστηση υπαινίσσεται ή αποκαλύπτει την παρουσία ζωής. Χωρίς να αναπαριστά τη ζωή, εμπεριέχει μία έννοια ανάπτυξης και κίνησης, μια αίσθηση αυτών των ζωτικών δυνάμεων στις οποίες αναφέρονται τόσο συχνά οι παλαιότεροι και σύγχρονοι κριτικοί της κινεζικής τέχνης. Είναι ακριβώς γιατί τόσο συχνά, η ζωή έπρεπε να περιχαρακωθεί μέσω του ρυθμού και της γεωμετρίας. Αλλά τελικά, πάντοτε καταλήγει να ξεχειλίζει, καθώς τόσο η βλάστηση, δηλαδή η ίδια η φύση, αποτελεί ταυτόχρονα την πιο κοινή αλλά και την πιο σύνθετη αναφορά. Μεταμορφώνει ό,τι αγγίζει σε κάτι άλλο από τον εαυτό του, ή από το αρχικό αντικείμενο το οποίο διακοσμεί. Οδηγεί πάντοτε αλλού, κι όμως, με έναν μαγικό τρόπο, επιστρέφει ως δείγμα ζωής, ως μία φόρμα που τις περισσότερες φορές εμφανίζεται εν κινήσει, σαν να είχε, όπως η ίδια η ζωή, μια αληθινή αρχή και ένα αληθινό τέλος».(2)
Ίρις Κρητικού
Ιστορικός Τέχνης - Ανεξάρτητη Επιμελήτρια
1. Ralph Waldo Emerson: «...Flowers are a proud assertion that a ray of beauty outvalues all the utilities of the world».
2. Oleg Grabar, The Meditation of Ornament, The A.W.Mellon Lectures in the Fine Arts, Bollingen Series XXXV, Princeton University Press 1989.